SURAH al-Baqarah semuanya diturunkan selepas hijrah di kota Madinah
secara ijmak. Justeru itu ia dinamakan Surah Madaniah. Terdapat satu
ayat, iaitu ayat 281 diturunkan pada masa Hajjatul Wada' dan
diriwayatkan sebagai ayat terakhir. Al-Baqarah merupakan surah
terpanjang di antara surah-surah al - Quran dan mengandungi 287 ayat.
Ayat yang paling panjang iaitu ayat 282 yang berkaitan dengan hutang.
Al-Baqarah bermaksud lembu betina seperti yang tercatat di dalamnya .
Kebanyakan ulamak tafsir berpendapat, dinamakan surah ini dengan
al-Baqarah atau lembu betina kerana mengingatkan peristiwa mukjizat yang
luar biasa berlaku pada zaman Nabi Musa, iaitu seorang dibunuh di
kalangan Bani Israel tanpa diketahui pembunuhnya. Mereka bertanya kepada
Nabi Musa untuk mengetahui pembunuhnya, lantas Allah mewahyukan kepada
Musa supaya mereka menyembelih lembu betina dan dipukul sebahagian
belulang tersebut kepada mayat. Selepas itu si mati dihidupkan dengan
izin Allah dan mengkhabarkan pembunuhnya. Inilah bukti qudrat Allah
boleh menghidupkan makhluk selepas mati.
Surah al-Baqarah juga dikenali sebagai az-Zahrawain sebagaimana sabda
Rasulullah s.a.w. daripada hadis Abi Umamah al Bahili. Mengikut ulamak
hadis, az-Zahrawain bermaksud dua cahaya, iaitu surah al-Baqarah dan
Ali-Imran. Tersebut dalam Musnad al-Firdaus seperti yang dinamakan oleh
Khalid bin Ma'dan dengan Fustat al-Quran ( Khemah al- Quran). Ini kerana
surah ini terlalu agung dan besarnya kelebihannya. Imam al-Alusi
menambah di dalam Ruh al-Maa'ni, terdapat banyak hukum yang disebut di
dalam al- Baqarah seperti dinaqalkan daripada sebahagian masyaikh.
Sesungguhnya terdapat padanya (surah al-Baqarah) seribu arahan, larangan
dan khabar berita. Dikatakan juga padanya terdapat lima belas bidalan.
Sebab itulah Ibnu Umar mengambil masa lapan tahun mengkajinya.
INTIPATINYA
Antara sifat surah al-Madaniah ialah pembicaraan tentang kaedah
hukum syarak dan menyelesaikan konflik perundangan yang mengatur
kehidupan umat Islam. Antaranya:-
1. Hukum-hukum akidah, ibadat, muamalat, akhlak, urusan perkahwinan, perceraian, idah dan lain-lain lagi.
2. Bermula dengan penerangan sifat-sifat mukmin sejati, kafir dan
munafiqin dengan penjelasan hakikat iman, kufur, nifak dan bandingan
antara golongan yang bahagia dan rugi.
3. Gambaran awal kejadian manusia. Adam daripada pembentukannya
hingga kejutan- kejutan ajaib sebagai kemuliaan yang Allah kurniakan
kepada manusia dari alam syurga kepada dunia.
4. Iblis sebagai musuh utama manusia dalam penyesatan dan tipu helah.
5. Penjelasan panjang lebar tentang Bani Israel daripada Ahli Kitab
kerana mereka berjiran dengan orang Islam di Madinah al-Munawarah.
Justeru itu orang-orang Islam diingatkan tentang tipu daya dan
perancangan jahat mereka yang disaluti sifat mazmumah seperti khianat,
tipu, mungkir janji hingga segala bentuk jenayah dan penyelewengan.
Perbincangan tersebut melebihi 1/3 surah ini.
6. Surah al-Baqarah juga membicarakan permasalahan undang-undang
kerana orang Islam dalam peringkat permulaan pembentukan Daulah
Islamiyah memerlukan kepada Manhaj Rabbani dan Tasyri' Samawi dalam
menjalani kehidupan seperti ibadat atau muamalat.
Secara ringkasnya seperti berikut:
a. Hukum puasa secara terperinci.
b. Hukum haji dan umrah.
c. Hukum jihad fi sabilillah.
d. Permasalahan institusi ke keluargaan daripada perkah winan,
talak, penyusuan, idah, haram menikahi perempuan musyrikah termasuk
bersama isteri dalam haid hingga kepada hukum-hukum yang berkaitan
dengan keluarga kerana daripadanya benih pertama dalam pembentukan
masyarakat yang lebih besar.
7. Surah ini mengutarakan permasalahan jenayah riba yang
menggoncangkan keutuhan masyarakat dengan penegasan amalan riba sebagai
pengisytiharan perang daripada Allah dan Rasul kepada mereka yang
terlibat dengan amalan riba.
8. Kemudian surah ini membentangkan ancaman pada Hari Akhirat yang
menakutkan, manusia dibalas mengikut amalannya; baik dibalas baik dan
jahat dengan hukuman jahat. Iaitu ayat yang terakhir diturunkan
daripada al-Baqarah.
9. Surah ini dikhatamkan dengan taujih dan gesaan kepada orang
mukmin untuk bertaubat dan kembali dengan rendah diri kepada Allah serta
sentiasa meminta doa kepada Allah daripada musuh, di akhiri dengan
permohonan dan kebahagiaan di dunia dan akhirat.
Syeikh Muhammad Rasyid Redha dalam tafsirnya, al-Manar mengemukakan
khulasah surah al-Baqarah daripada dakwah Islam, hukum-hukum dan kaedah-
kaedahnya:
1. Dakwah Islam yang umum dengan mengemukakan pembahagian manusia
kepada tiga kumpulan; beriman, kafir dan munafik dengan menyebut natijah
hukuman dan mithalan secara lengkap.
2. Arahan kepada umat Islam secara panjang lebar digabungkan antara
tauhid dan iman dengan permasalahan cabang fikah. Disebut lebih daripada
21 perkara. Bermula dengan mendirikan solat, mengeluarkan zakat, haram
mengerjakan sihir, hukum qisas, wasiat bagi kedua-dua ibu bapa, hukum-
hukum puasa hinggalah kepada penutup doa.
3. Kaedah-kaedah syarak yang umum juga dinyatakan melalui surah
al-Baqarah sebanyak 33 kaedah. Bermula dengan kaedah mengikut hidayah
Allah yang diturunkan kepada rasul mewajibkan kebahagiaan hingga kepada
kaedah terakhir, iaitu binaan asas-asas agama dalam akidah dan hikmah
tasyri' mengikut akalan yang diistinbatkan daripada kebenaran, keadilan
dan maslahat hamba. Beliau menutup perbincangan ini dengan katanya,
``Inilah yang dibuka Allah kepadaku daripada lembaran surah al-Baqarah
jika ditadabbur mungkin banyak lagi.''
Menariknya surah ini dimuqadimahkan dengan sifat-sifat mukmin dan
dikhatamkan dengan doa orang-orang mukmin untuk menunjukkan
kemunasabahan antara permulaan dengan akhiran dan kesemua surah secara
keseluruhannya. Maha suci Kalam Allah daripada kekurangan.
FADHILATNYA
Di antara fadilat surah al-Baqarah seperti yang dinaqalkan oleh Ibnu Kathir :
1. Daripada Ma'qal bin Yasar bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda, Surah
al-Baqarah sebagai bonggol al-Quran (puncak seperti di belakang unta
yang paling tinggi). (Riwayat Imam Ahmad seperti lafaz ini juga daripada
Abu Hurairah yang diriwayatkan oleh Tirmizi).
2. Daripada Abu Hurairah bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda, Jangan
kamu jadikan rumah-rumahmu seperti perkuburan kerana rumah yang dibaca
padanya surah al-Baqarah tidak dimasuki syaitan. (Riwayat Muslim,
Tirmizi, an-Nasai' dan Imam Ahmad dalam Musnadnya. Tirmizi berkata,
hadis hasan sahih).
3. Daripada Anas bin Malik katanya, Sabda Rasulullah s.a.w.,
Sesungguhnya syaitan keluar dari rumah apabila mendengar surah
al-Baqarah dibaca.
4. Daripada Abu Ubaid daripada Abdullah bin Mas`ud katanya, ``
Sesungguhnya syaitan lari dari rumah yang didengar padanya surah
al-Baqarah.'' (Riwayat an-Nasai' dalam Al-Yaum wa Lailah, al-Hakim dalam
Mustadrak katanya, sahih isnad.
5. Daripada Abu Hurairah katanya, Rasulullah s.a.w. pernah menghantar
pasukan dan dilantik orang yang paling muda menjadi ketua disebabkan
beliau menghafaz surah al-Baqarah. (Riwayat Tirmizi, an-Nasai' dan Ibnu
Majah).
6. Daripada Asyad bin Khudair katanya, ketika beliau sedang membaca
al-Baqarah pada suatu malam, tiba -tiba kudanya yang ditambat
melompat-lompat, lantas dia berhenti dan kudanya pun berhenti,
sebaliknya apabila dibaca kudanya terus melompat. Kemudian dia melihat
ke langit seperti gugusan cahaya lampu. Keesokan pagi dilaporkannya
kepada Rasulullah s.a.w., dia ditanya, Adakah kamu tahu itu semua?''
Jawabnya, ``Tidak'' Sabda Rasulullah s.a.w. ``Itulah malaikat yang turun
mendengar suaramu, sekiranya kamu membacanya sampai pagi nescaya orang
ramai dapat melihat cahaya tersebut. (Riwayat Bukhari).
7. Daripada Buraidah katanya, Aku duduk di sisi Nabi s.a.w. dan
mendengar baginda bersabda, Pelajarilah surah al-Baqarah kerana
mengambilnya adalah berkat dan meninggalkannya adalah kerugian dan lemah
dikuasai oleh tukang sihir atau syaitan. (Riwayat Imam Ahmad).
Sebenarnya terdapat banyak lagi hadis-hadis berhubung kelebihan surah
al- Baqarah. Tetapi yang lebih penting adalah amalan bacaan, bukan
semata-mata maklumat.
WAJAH MUNASABAH
Imam Rasyid Redha melalui kitabnya, al Manar menyebut, ``Tidaklah
perlu menerangkan kemunasabahan antaranya dengan al - Fatihah, sekalipun
telah nyata kerana ia tidak diletakkan selepasnya kerana itu.
Imam al-Alusi dalam kitabnya, Ruh al Maani memberi huraian
kemungkinan surah al-Baqarah selepas al-Fatihah. Katanya, ``Bahawa surah
al-Fatihah terkandung padanya penerangan rububiyyah dan kedua,
ubudiyyah dan memohon hidayah dalam maksud-maksud agama, dan ketiga,
tuntutan-tuntutan keyakinan. Begitu juga surah al- Baqarah terkandung
penerangan berkaitan makrifat Rab. Pertama, pada ayat ketiga dan kedua,
ibadat.
Selepas itu permohonan keperluan secara bersegera atau bertempoh.
Begitu juga al-Fatihah berakhir dengan permintaan hidayah. Sama juga
pada awal al-Baqarah iaitu isyarat kepada hidayah bagi orang yang
bertaqwa.
Allah muqadimahkan Fatihah dengan perkara zahir dan setiap yang zahir
terdapat bathin. Justeru itu dimuqadimahkan surah ini (al-Baqarah)
dengan batin sirnya, iaitu Alif Lam Mim.
